KỸ THUẬT TRỒNG VÀ CHĂM SÓC CÂY CHIÊU LIÊU
.jpg)
1. Mô tả giống
* Tên: Chiêu liêu hay Kha tử, chiêu liêu xanh, tiếu, sàng, cà lích (Ba na).
* Giá trị sử dụng: Cây chiêu liêu cho loại gỗ tốt, tỷ trọng 0,87, thớ mịn, được xếp vào nhóm III trong bảng phân loại gỗ Việt Nam. Dùng đóng đồ đạc, làm nhà, làm cột, đóng trục bánh xe, làm các bộ phận nẹp cong của tàu thuyền.
Chiêu liêu còn được coi là cây thuốc cổ truyền. Quả cây với tên thuốc là “kha tử” có tác dụng chữa tiêu chảy lâu ngày, lỵ mãn tính, ho, đau họng, mất tiếng, di tinh, mồ hôi trộm, trĩ. Chú ý nếu dùng liều nhỏ kha tử cầm tiêu chảy, nhưng dùng liều lớn lại gây tiêu chảy.
Quả chiêu liêu rất giàu tanin; ở một số nước, loại tanin này được sử dụng trong thuộc da.
* Đặc điểm hình thái:
Chiêu liêu là cây gỗ trung bình, rụng lá mùa khô, cao 10-20cm, đường kính 40-80cm. Tán cây phân tầng, nhiều cành lá như cây bàng. Vỏ thân màu xám nhạt, nứt sâu 4-8mm tạo thành các hình chữ nhật không đều; thịt vỏ dày 1,5-1,8cm, có nhiều lớp đỏ và nâu xen kẽ; khi mới chặt có ít dịch vỏ màu đỏ nhạt, vị chát. Cành non nhẵn.
Cây chiêu liêu có lá đơn nguyên, mọc đối hoặc gần đối, phiến lá hình trứng ngược, dài 10-20cm, rộng 510cm, đầu và gốc lá gần hình nêm; gân cấp hai hình lông chim với 7-9 đôi; gân bên nổi rất rõ ở mặt dưới; mép lá nguyên, phiến hơi dày, cứng, dai; lá non đôi khi có lông mịn, lá già nhẵn; cuống lá 1-5cm, có 2 tuyến hình chấm không rõ ở đầu.
Cây chiêu liêu có cụm hoa hình chùm bông, nhiều hoa, ở các nách lá gần đầu cành, dài 5-10cm, trục cụm hoa có lông. Hoa lưỡng tính có các lá bắc hình tam gíac dài 1-3mm, màu trắng xanh; 5 lá đài hợp, ở phía dưới hình chuông, phía trên có 5 răng ngắn; không có cánh hoa; nhị 10, dài 4mm xếp làm 2 vòng, chỉ nhị dài 3mm, có triền tuyến mật nằm trong vòng nhị; triền xẻ thành 5 thuỳ có lông. Bầu dưới, nhẵn, 1 ô, 2 noãn. Quả hạch hình trứng, dài 3-4cm, rộng 1,7-2cm, đầu nhọn, màu xanh nhạt, có 5 gờ nhẹ chạy dọc quả; cùi quả nạc, vị chua chát, có một hạt cứng.
* Đặc điểm sinh thái:
Chiêu liêu là cây ưa sáng khi trưởng thành, nhưng chịu bóng khi non. Chiêu liêu mọc nhiều ở rừng thưa, rừng thứ sinh; phân bố nhiều ở rừng thường xanh, rừng nửa rụng lá và khu vực rừng chuyển tiếp giữa rừng nửa rụng lá và rừng khộp (rừng rụng lá ưu thế cây họ Dầu). Trong nhiều khu rừng chiêu liêu chiếm 2-4% tổ thành cây gỗ lớn. Cây chiêu liêu thường mọc ở các địa hình bằng phẳng ven sông suối, dọc đường đi, chân núi ở độ cao dưới 1.200m, gặp nhiều ở độ cao 300-700m. ỞẤn Độ, chiêu liêu có thể phân bố đến độ cao 1.500m. Cây chiêu liêu mọc trên cả đất pha sét và đất cát. Cây chiêu liêu chịu lạnh, khô và chịu lửa, do có vỏ dày. Chiêu liêu tái sinh rải rác dưới tán rừng thưa, có độ tàn che 0,3-0,4. Cây chiêu liêu cũng có khả năng tái sinh chồi tốt. Thông thường, chiêu liêu cùng mọc với chiêu liêu đen, chiêu liêu ổi, bằng lăng, giáng hương, tai nghé, gụ mật, cà te, căm xe, dầu trai, dầu trà beng, sao đen…
Khả năng tái sinh tự nhiên bằng hạt không nhiều, vì hạt chiêu liêu bị thu nhặt hết hoặc bị thú ăn. Hạt chiêu liêu có thể giữ được khả năng nảy mầm khoảng 1 năm. Cây chiêu liêu sinh trưởng chậm, cây mạ 1 năm chỉ cao 10-20cm và năm thứ 2 chỉ đạt chiều cao 25-50cm. Tốc độ sinh trưởng về sau cũng khá chậm. Cây chiêu liêu tái sinh bằng chồi mạnh. Sau 2 năm cây chồi có thể đạt chiều cao 2-3m.
Hoa chiêu liêu thường xuất hiện cùng lúc cây mọc lá non. Quả chiêu liêu chín sau đó khoảng 6 tháng và thường rụng ngay sau khi chín.
Cây chiêu liêu ra hoa tháng 5-6. Mùa quả chín tháng 8-9.
2. Kỹ thuật nhân giống, gây trồng
Tạo giống cây chiêu liêu: Ở Việt Nam chưa có tập quán trồng chiêu liêu. Theo kinh nghiệm ở Ấn Độ, tháng 8-9 khi quả bắt đầu rụng phải đi thu nhặt ngay, nếu không các loài thú sẽ ăn hết. Quả chiêu liêu mang về phải phơi đến khô hoàn toàn. Sau đó tách lớp vỏ quả khô đi chỉ để lại hạt. Do vỏ hạt chiêu liêu quá cứng nên có thể xử lý bằng cơ học hoặc hoá học để làm mỏng lớp vỏ hạt, tạo điều kiện cho hạt nảy mầm nhanh, nhưng chú ý không được làm ảnh hưởng đến phôi ở trong. Ngâm hạt chiêu liêu trong nước lạnh trong 36 giờ. Không nên gieo thẳng vào hố trồng, vì tỷ lệ sống sẽ thấp mà cần phải gieo trong vườn ươm vào trước mùa mưa, phủ lớp đất mỏng lên trên và tưới nước. Thường tỷ lệ nảy mầm chỉ đạt 20%. Cũng có thể trồng chiêu liêu bằng cành, nhưng kết quả không tốt bằng phương pháp dùng hạt. Khi trồng trong rừng phải mở tán, đảm bảo cho cây non có đủ ánh sáng để phát triển. Nơi thưa quá phải trồng dặm.
Kỹ thuật trồng, chăm sóc cây chiêu liêu: Tiến hành trồng chiêu liêu vào đầu hay cuối mùa mưa. Việc che bóng cho cây mạ trong vườn ươm và cây non mới trồng là cần thiết.
Sau khi trồng, nếu không đủ độ ẩm phải tưới cho cây chiêu liêu non mới trồng. Một năm phải chăm sóc ít nhất 2 lần vào đầu và cuối mùa mưa. Chú ý phát cây leo, bụi rậm để cây không bị che lấp ánh sáng. Thường phải chăm sóc chiêu liêu trong 3 năm đầu.
