Hoàng tinh trắng là loại cây cỏ, sống nhiều năm. Thân rễ mập, thành chuỗi, mọc ngang, gồm nhiều đốt, mặt trên có sẹo do vết thân tàn lụi để lại. Thân khí sinh cao 0,6 - 1 m, đứng, nhẵn, cao đến gần 1m. Lá không cuống, mọc so le, dài 10 - 20 (27) cm, rộng 2,6 - 6 (10) cm phiến hình mác, đầu nhọn dài hình trứng hoặc trái xoan. Hoa trắng, hình chuông. Cụm hoa mọc ở nách lá, có 6 - 7 hoa, rủ xuống, cuống hoa 1cm. Hoa màu trắng, bao hoa hợp thành sống chia 6 thùy ở miệng. Nhị 6, đính ở miệng ống, chỉ nhị, hình bản, có 2 tai ở đầu. Quả chín màu trắng xốp. Quả mọng, hình cầu, khi chín màu tím đen. Mùa hoa tháng 3-6; Quả: Tháng 6-8. Tái sinh bằng thân rễ hoặc bằng hạt (Đỗ Tất Lợi, 2004).
Vùng phân bố: Cây đặc biệt ưa ẩm, ưa bóng và ưa vùng có khí hậu quanh năm ẩm mát. Chúng thường mọc thành khóm trên đất ẩm nhiều mùn hay trên các hốc đá, dọc hành lang ven suối, dưới tán rừng ẩm ở độ cao khoảng 400 - 1600 m (Thomas, 2006). Ở nước ta cây mọc trên các hốc mùn đá tại vùng núi cao ở ở các tỉnh miền núi phía bắc như Hoà Bình, Hà Tây, Ninh Bình, Lai Châu, Điện Biên, Lào Cai, Sơn La, Hà Giang, Yên Bái, Cao Bằng, Nghệ An.
Giá trị dược liệu: Nghiên cứu hóa sinh hiện đại cho thấy dược liệu hoàng tinh chứa Glucose, Mannose, Galacturonic acid, Fructose (Pengelly, 2004). Theo y học cổ truyền Đài Loan, Hoàng tinh sau khi chế biến có tác dụng tăng cường chức năng miễn dịch, chống xơ vữa động mạch, làm hạ đường huyết, tăng lưu lượng máu qua động mạch vành, kháng viêm (Pengenlly, (2004),).
Giống và kĩ thuật nhân giống:
Cây Hoàng tinh trắng có thể nhân giống bằng hom hoặc nhân giống nguyên củ hoặc bằng phương pháp nuôi cấy mô tế bào.
 |
 |
 |
Hình thái cây Hoàng tinh trắng
Thời vụ trồng
Hoàng tinh trắng có thể trồng vào 2 vụ: vụ xuân hè (tháng 3) và vụ thu đông (tháng 9).
Đất trồng và kỹ thuật làm đất
- Làm đất: Cuốc toàn diện hay cuốc theo băng hoặc theo đám. Làm tơi đất.
- Đào hố trồng: Kích thước 30x30x30cm, cự ly giữa các hố 1x1m. Mật độ trồng khoảng 10.000 cây/ha. Lấp hố trước khi trồng ít nhất 15 ngày, kết hợp bón lót bằng phân vi sinh hay phân chuồng hoai.
Mật độ, khoảng cách trồng
- Trồng với mật độ 10.000 cây/ha, khoảng cách 1 x 1 m.
Phân bón và kỹ thuật bón phân
Phương pháp bón:
- Bón lót: Bón lót khi làm đất, lượng bón: 1 kg phân chuồng hoai mục/hố và 0,1 kg phân vi sinh. Toàn bộ phân chuồng và phân vi sinh, trộn đều bón lót theo hốc sau đó lấp một lượt đất mỏng lên để trồng cây, tránh phân làm hại rễ.
- Bón thúc:
Sử dụng phân chuồng hoai mục đã xử lý kết hợp với phân hữu cơ vi sinh
Kỹ thuật trồng và chăm sóc
- Phương thức trồng: Có thể trồng tập trung hay trồng phân tán dưới tán rừng tự nhiên hay rừng trồng có độ tàn che từ 0.3 trở lên; hoặc trồng xen dưới tán của rừng, hoặc cây ăn quả.
- Khi trồng: Dùng cuốc nhỏ moi một lỗ ở giữa hố, chiều sâu bằng chiều dài của bầu. Dùng dao rạch bỏ vỏ bầu, đặt bầu vào giữa hố cho ngay ngắn, ấn nhẹ đất xung quanh cho tiếp xúc với bầu, củ giống đặt nổi phía trên mặt đất, phủ đất bằng miệng bầu.
- Chăm sóc: Thường xuyên làm cỏ, phá váng kết hợp nhặt bỏ cành lá rụng đè lên cây mới trồng. Sau khi trồng 3 tháng có thể bón thúc phân chuồng và phân hữu cơ vi sinh; chú ý bón cách xa gốc khoảng 20cm, tốt nhất bón vào thời điểm sau mưa. Kết hợp xới xáo đất xung quanh bụi mới trồng, tránh làm tổn thương đến bộ rễ và thân khí sinh.
Phòng trừ sâu bệnh
Thường xuyên kiểm tra vườn ươm, khu vực nhân giống cây hoàng tinh trắng, kịp thời phát hiện và loại bỏ các loại sâu bệnh.
Thu hoạch và bảo quản
- Thời vụ thu hoạch: Thường sau 3 năm trồng mới thu hoạch. Thu hoạch vào mùa xuân, mùa thu.
- Kỹ thuật thu hoạch: Trước khi thu hoạch cần làm sạch phần trên mặt đất, sau đó dùng cuốc để đào (đào sâu, tránh sây sát, làm đứt củ).
Các dụng cụ và vật tư cần thiết cho việc thu hoạch phải chuẩn bị bao gồm: cuốc để thu củ; thúng, rổ, sọt đựng củ; xe vận chuyển; bạt lót nền phơi thảo dược; túi nilon, bao tải dứa, dậy buộc; nhãn mác hàng hóa. Tất cả các dụng cụ, vật tư sử dụng cho công tác thu hoạch và sơ chế hoàng tinh trắng cần phải được làm sạch, không bị rỉ sét, không bị nhiễm bẩn.
- Vận chuyển sản phẩm: Các phương tiện sử dụng để vận chuyển dược liệu từ nơi thu hoạch về địa điểm sơ chế cần được làm sạch trước khi sử dụng.
Không sử dụng các phương tiện chở phân bón, thuốc trừ sâu, gia súc, gia cầm, hóa chất, đất cát và các vật có nguy cơ gây ô nhiễm để chở dược liệu. Trong quá trình bốc xếp dược liệu lên xe chú ý không dẫm lên dược liệu, không lèn chặt, không kết hợp việc vận chuyển dược liệu với các sản phẩm khác.
Vận chuyển đến địa điểm sơ chế phải tháo gỡ ngay dược liệu, không để trên xe lâu dược liệu tươi sẽ dễ thối nhũn do nóng làm giảm chất lượng dược liệu.
- Chế biến:
+ Làm sạch: Nhặt bỏ hết rễ con, rửa sạch đất cát, để ráo nước.
+ Phơi, sấy: Phơi trên nong, nia hoặc phơi trực tiếp dưới nắng nhẹ. Phơi nắng liên tục cần 4-5 ngày hay sấy ở nhiệt độ ổn định từ 50-60oC trong 26-30 giờ đến khô.
+ Nghiền bột: Củ Hoàng tinh tắng sau phơi/sấy khô có thể nghiền thành bột.
- Đóng gói và bảo quản:
+ Đóng gói: Sau khi phơi hoặc sấy khô, để nguội khoảng 20-30 phút, sau đóng gói ngay. Dược liệu Hoàng tinh trắng khô đóng gói bằng túi 2 lớp. Lớp trong là túi nilon, lớp ngoài là bao tải; cũng có thể đóng gói 1 lớp bằng bao tải mới, sau buộc kín miệng bao.
+ Dán nhãn: Trên mỗi bao bì dược liệu cần dán nhãn. Nội dung nhãn bao gồm các thông tin:
Tên dược liệu: Hoàng tinh trắng (Disporopsis longifolia Craib)
Khối lượng trong bao
Địa điểm thu hái
Người lấy (Tên đại diện trong gia đình)
Địa chỉ (Thôn, xã, huyện, tỉnh)/điện thoại nếu có
